Giriş: Ülkemizde gebelik ve lohusalık döneminde demir preperatı kullanımı ile ilgili ciddi aşamalar kaydedilmiş olmasına rağmen, bu durum demir preperatlarının akılcı kullanıldığı anlamına gelmemektedir.
Amaç: Bu çalışma ile gebelik ve lohusalık döneminde kadınların demir preparatı kullanma düzeylerini ve bu ajanları ne denli akılcı kullandıklarını tespit etmeyi amaçladık. Çalışmanın sekonder kazanımları arasında ise elde edilen veriler ışığında eksikliklerin tespit edilmesi ve bu eksiklikleri gidermek amacı ile gerekli planlamaların sağlık otoritesi ile koordineli bir şekilde yapılması yer almaktadır.
Yöntem: Retrospektif olarak yapılandırılan araştırmada, örneklemi 15.10.2015-15.08.2016 tarihleri arasında doğum sonu 4. ayda Sivas’taki merkez Aile Sağlığı Merkez’lerine başvuran gönüllü 356 anne oluşturmuştur. Araştırmanın verileri araştırmacılar tarafından literatür bilgisi doğrultusunda oluşturulan anket formu ve Aile Sağlığı Merkez’lerindeki “Gebe ve Lohusa İzlem Kartları (hemoglobin değeri vb. bilgiler) aracılığıyla toplanmıştır. Ankette yaş, gebelik sayısı, eğitim düzeyi gibi sosyo-demografik özelliklere yönelik sorular, demir hapı kullanımına yönelik 44 soru bulunmaktadır. Çalışmaya katılmak istemeyen ve anketi dolduracak kadar oryante-koopere olamayan kadınlar çalışma dışında bırakılmıştır. Araştırmadan elde edilen veriler, SPSS 23.0 paket programında yorumlanmıştır. İstatistiksel değerlendirmede ortalama, standart sapma, yüzdelik dağılım, eşleştirilmiş t testi, McNemar testi ve Exact testi kullanılmıştır. İstatistiksel anlamlılık p<0.05 olarak kabul edilmiştir.
Bulgular: Çalışmadaki kadınlar en son gebeliklerinde %75.3 oranında demir ilacı kullandığını, %69’u 4.-6. aylar arasında demir ilacına başladığını belirtmiştir. Gebelik döneminde kadınların; %56’sı 5-6 ay süresince demir ilacı kullandığını, günde 1 defa olmak üzere yemeklerden önce (%51.9), yemeklerden sonra (%45.5) demir ilacını aldığını ifade etmiştir. Kadınların en son lohusalık döneminde %35.4’ü demir ilacı kullanmış olup bunların %92.9’u birinci ayda demir ilacına başlamıştır. Lohusalık döneminde kadınların; %81.7’si günde 1 defa olmak üzere yemeklerden sonra (%57.1) demir ilacını aldıklarını, sadece %34.9’u 3 ay boyunca demir hapını kullandığını belirtmiştir.
Hemoglobin düzeyleri gebelikte demir ilacı başlamadan önce 11.68±0.05 olarak bulunurken doğum öncesinde 11.96±0.06 oranıyla artış (p<0.05), doğumdan sonra ve doğum sonrası 3. ayın sonunda 11.41±0.05 oranıyla düşüş göstermiştir (p>0.05). Demir ilacı kullanma oranı gebelikte daha yüksek iken doğum sonu ilk 3 ayda azalmıştır (p<0.05). Gebelikte demir ilacı kullanım süresi ortalama 5.06±0.10 ay iken, postpartum dönemde 2.50±0.09 aydır (p<0.05). Çoğunlukla üniversite mezunlarının ilaç hakkındaki bilgiyi ve danışmanlığı doktordan almak istedikleri, ilacı buzdolabında sakladıkları, ortaokul mezunlarının ise tedaviden artan ilacı çöpe attığı veya evde sakladığı saptanmıştır (p<0.05).
Sonuç: Bu çalışmada, kadınların gebelik ve lohusalık dönemi içerisinde belirli zaman dilimlerinde kullanmaları gereken demir ilacını yeterli, uygun süre, doğru zamanlamayla ve dozda kullanmadıkları tespit edilmiş olup kadınların demir ilacı kullanımı konusunda yeterli bilgi ve bilinçlilikte olmadıkları, demir preparatını akılcı kullanmadıkları sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Akılcı İlaç, Demir, Gebelik, Lohusalık, Kadın
|
